Kirgistan – problem bardzo daleki od rozwiązania

 

 

Pomimo braku znaczących konkurentów politycznych pozycja rządu tymczasowego jest słaba. Ekipie rządzącej brak legitymacji (wybory parlamentarne odbędą się dopiero jesienią), a ostatnia decyzja o powierzeniu szefowej rządu Rozie Otunbajewej pełnomocnictw „prezydenta w okresie przejściowym” do końca 2011 roku ten stan utrwala. Pozycję rządu oraz jego autorytet w społeczeństwie osłabiają dodatkowo coraz wyraźniejsze konflikty między jego członkami (wzajemne oskarżenia o korupcję, niepotwierdzone informacje o aresztowaniu jednego z ministrów) oraz nieudolna reakcja na przetaczające się przez południe kraju zamieszki.

Niejasny pozostaje także status rządu tymczasowego na arenie międzynarodowej, a przede wszystkim stosunek do niego Rosji i państw sąsiednich. Po wstępnym zaakceptowaniu przewrotu z 7 kwietnia państwa te regularnie podkreślają brak demokratycznej legitymacji nowych władz oraz podają w wątpliwość ich prawo reprezentowania Kirgistanu na forum regionalnych organizacji współpracy (OUBZ, SzOW). Istotnym problemem jest też zamknięcie granic przez Uzbekistan i (do niedawna) Kazachstan.

Wyraźnie różny jest stopień kontroli władz tymczasowych nad północną i południową częścią kraju. Północny Kirgistan pozostaje od obalenia Kurmanbeka Bakijewa względnie stabilny. W obwodach południowych regularnie powtarzają się zamieszki (wystąpienie zwolenników obalonego prezydenta Bakijewa 13–14 maja, starcia kirgisko-uzbeckie), w których kilka osób poniosło śmierć.

Zwolennicy Kurmanbeka Bakijewa organizowani przez wciąż pozostających w kraju członków jego rodziny nie stanowią dla rządu poważnego zagrożenia – mogą destabilizować sytuację jedynie lokalnie i przejściowo. Realne zagrożenie stanowi natomiast możliwa eskalacja konfliktów etnicznych (kirgisko-uzbeckich, kirgisko-tadżyckich), te zaś miałyby katastrofalne skutki zarówno dla Kirgistanu, jak i sąsiadów. Wydaje się, że rząd tymczasowy posiada środki, aby miejscowo i doraźnie uspokoić sytuację na południu, nie jest jednak w stanie zaprowadzić trwałego porządku, a tym bardziej efektywnie rządzić.

 

 

Sytuacja w Kirgistanie jest najpoważniejszym od czasów wojny domowej w Tadżykistanie kryzysem na obszarze postsowieckiej Azji Centralnej.

Doraźnie największe zagrożenie stanowi konflikt kirgisko-uzbecki na południu Kirgistanu. W razie eskalacji prawdopodobnie wywołałby niekontrolowane wystąpienia społeczne także w Uzbekistanie, te zaś stanowiłyby poważne zagrożenie dla wewnętrznej stabilności totalitarnego systemu politycznego w tym kraju.

Dalsze osłabianie kontroli Biszkeku nad terytorium kraju (zwłaszcza południem) grozi przekształceniem się tego obszaru w tzw. czarną dziurę. Skutkowałoby to umocnieniem się transgranicznych grup o charakterze kryminalnym, ale też fundamentalistycznym, a nawet terrorystycznym (w przypadku prawdopodobnego transferu bojowników z Afganistanu), ze wszystkimi konsekwencjami dla sąsiadów Kirgistanu.

Słabość władz kirgiskich przy skali wyzwań wewnętrznych i ograniczonej wiarygodności na zewnątrz w dalszej perspektywie grozi próżnią polityczną w skali regionu – próba jej wypełnienia (najprawdopodobniej przez Rosję, być może pod szyldem OUBZ) uderzyłaby w interesy poszczególnych państw i zachwiałaby delikatną równowagą w całym regionie.

Sytuacja w Kirgistanie stanowi zagrożenie dla ekonomicznych interesów państw sąsiednich, przede wszystkim Kazachstanu, który w okresie pięcioletnich rządów Kurmanbeka Bakijewa bardzo silnie zaangażował się w kirgiską gospodarkę. Niepewna przyszłość sektora bankowego (państwowy zarząd w najważniejszych bankach) oraz status nieruchomości nad jeziorem Issyk-Kul (częściowo zrenacjonalizowanych), w które inwestował Kazachstan, naraża go na utratę ważnych aktywów.

Wobec dotychczasowego rozwoju wydarzeń w Kirgistanie państwa sąsiednie pozostawały w dużej mierze bezradne, a ich działania miały przede wszystkim charakter defensywny mający zapobiec rozlewaniu się niestabilności na ich terytoria. Dwa najważniejsze państwa regionu Kazachstan i Uzbekistan zareagowały zamknięciem granicy (Kazachstan częściowo ją otworzył po odcięciu przez Kirgistan dopływu wody, granica uzbecka pozostaje zamknięta, a jej ochrona została wzmocniona przez wojsko). Uzbekistan wprowadził dodatkowo blokadę informacji na temat wydarzeń w sąsiednim kraju.

Brak reakcji na sytuację w Kirgistanie był zauważalny zwłaszcza w przypadku Kazachstanu aspirującego do roli regionalnego lidera i mediatora w ewentualnych konfliktach, a także sprawującego w tym roku przewodnictwo w OBWE. Oprócz skoordynowanych z Rosją zabiegów dyplomatycznych w pierwszych dniach po przewrocie (pomoc w wywiezieniu z kraju obalonego Kurmanbeka Bakijewa) Kazachstan nie podjął żadnych działań dążących do ustabilizowania sytuacji. Zamiast tego zauważalne jest ze strony Astany (ale także innych państw regionu) wyczekiwanie na reakcje i inicjatywy Moskwy (indywidualne czy pod egidą regionalnych organizacji współpracy, tj. OUBZ i SzOW). Bezradność wobec sytuacji w sąsiednim kraju mocno uderza w wizerunek Kazachstanu i obnaża jego nieprzygotowanie do pełnienia przewodnictwa w OBWE.

 

 

Niejasne – i podsycające niepokój – pozostaje stanowisko Rosji w sprawie Kirgistanu. Obalenie Kurmanbeka Bakijewa było zgodne z rosyjskimi interesami, początkowo Moskwa udzieliła nowym władzom silnego poparcia politycznego i pomocy finansowej (na razie 20 mln USD, obiecanych kolejne 30 mln). Obecnie jednak poparcie Rosji dla rządu tymczasowego nie wydaje się już tak jednoznaczne (może to być związane z niesatysfakcjonującym Moskwę stanowiskiem władz kirgiskich w sprawie przedłużenia z USA umowy najmu bazy lotniczej Manas). Niektóre wypowiedzi wysokich przedstawicieli władz rosyjskich przedstawiające sytuację w Kirgistanie jako przesadnie złą przyczyniają się wręcz do wzrostu napięcia. Niewykluczone, że długotrwała niestabilność Kirgistanu leży w interesie Rosji, pozwoliłaby bowiem na umocnienie jej pozycji w regionie oraz wyniesienie do władzy człowieka całkowicie zależnego od Moskwy. Reakcja Stanów Zjednoczonych na sytuację w Kirgistanie była ograniczona. Dwukrotne wizyty przedstawicieli USA w Biszkeku w ostatnich tygodniach wydawały się koncentrować na kwestii niezakłóconego funkcjonowania bazy lotniczej Manas pod Biszkekiem, a nie stabilizacji sytuacji w kraju. Chiny nie zajęły w sprawie sytuacji w Kirgistanie wyraźnego stanowiska.