Niemcy wobec rewolucji w Afryce Północnej

Wydarzenia w Afryce Północnej wywołały zwiększoną aktywność Niemiec, m.in. w Tunezji, Egipcie i Maroku – zarówno dyplomatyczną, gospodarczą, jak i z zakresu pomocy rozwojowej. RFN zaangażowała się również w unijną dyskusję dotyczącą rewizji Europejskiej Polityki Sąsiedztwa wobec południowych sąsiadów. Z jednej strony Niemcy zabiegają o nawiązanie bilateralnych relacji z nowymi władzami, z drugiej stawiają się w roli adwokata tych krajów w UE. Niemcy starają się wykorzystać zmiany elit rządzących i rewizję unijnej polityki, by rozszerzyć swoje wpływy gospodarcze i polityczne w Afryce Północnej.

 

 

 

12 lutego Guido Westerwelle, szef niemieckiej dyplomacji, w towarzystwie przedstawicieli resortów gospodarki oraz pomocy rozwojowej odwiedził Tunezję. Niecałe dwa tygodnie później (24 lutego) wraz z Dirkiem Nieblem, ministrem pomocy rozwojowej, przebywał w Egipcie. Były to jedne z pierwszych wizyt zachodnich polityków tej rangi od momentu ucieczki Ben Alego i odsunięcia Hosniego Mubaraka od władzy. Obu wizytom towarzyszyły obietnice pomocy politycznej i gospodarczej. Minister Niebel zadeklarował, że przeznaczy 20 mln euro z budżetu swojego ministerstwa na wspieranie małych firm w Egipcie i Tunezji, natomiast w 2012 roku kwota ta zostanie zwiększona do 100 mln euro. Guido Westerwelle zaproponował również zawarcie Paktu Północ–Południe. Miałby to być długofalowy program gospodarczego wsparcia dla regionu poprzez inwestycje europejskich przedsiębiorstw i otwarcie unijnego rynku. Miałby on stymulować powstawanie nowych miejsc pracy i podniesienie standardu życia w krajach, do których skierowana byłaby pomoc. W przypadku Libii Niemcy były jednym z państw domagających się ustanowienia sankcji ONZ-owskich i unijnych przeciwko reżimowi Muammara Kadafiego. Niemcy są jednak dosyć sceptycznie nastawione do wprowadzenia strefy zakazu lotów nad Libią i ostrzegają przed politycznymi i wojskowymi konsekwencjami takiej decyzji. Uzależniają ją od uchwalenia odpowiedniej rezolucji przez Radę Bezpieczeństwa ONZ oraz od zgody Ligi Arabskiej i Unii Afrykańskiej na faktyczne ustanowienie takiej strefy np. przez NATO.

 

 

 

Aktywność RFN ma na celu uzyskanie większego wpływu na działania UE wobec jej południowych sąsiadów, zwiększenie wpływów politycznych i gospodarczych RFN w Afryce Północnej oraz ma przyczynić się do stabilizacji regionu. Dwutorowa polityka Niemiec – na poziomie relacji bilateralnych oraz na poziomie UE – wynika z obaw Berlina, że bez bezpośredniego zaangażowania się dyplomacji RFN w Afryce Północnej interesy Niemiec nie będą uwzględnione. RFN stara się zatem jak najwięcej osiągnąć poprzez kontakty bilateralne z nowymi rządami i jednocześnie kreować zaangażowanie się UE w Afryce Północnej.

 

Po pierwsze, Niemcy chcą przejąć inicjatywę kreowania polityki unijnej w regionie m.in. od Francji, której dotychczasowa polityka w Afryce Północnej i forsowany na forum UE projekt – Unia dla Morza Śródziemnego – okazał się chybiony. Ważnym uwarunkowaniem działającym na korzyść RFN w porównaniu z Francją, Wielką Brytanią i Włochami, jest fakt, że jej działania nie wywołują negatywnych skojarzeń związanych z czasami kolonializmu. Po drugie, celem RFN jest uzyskanie większego dostępu do surowców, zagwarantowanie możliwości ekspansji gospodarczej, istotnej ze względu na ogromny potencjał rozwojowy regionu. Guido Westerwelle w ten sposób uzasadniał propozycję Paktu Północ–Południe. Dowodzi tego również 10-punktowy plan działań w Afryce Północnej, opracowany przez niemieckie Ministerstwo Gospodarki, którego celem jest umocnienie pozycji gospodarczej Niemiec w regionie, tym bardziej że w ostatnich latach znaczenie Afryki Północnej dla niemieckiej gospodarki systematycznie rosło. Po trzecie, równie ważnym celem niemieckiej aktywności jest wsparcie dla stabilizacji regionu. Niemcy obawiają się konsekwencji długotrwałej niestabilności w Afryce Północnej dla własnej gospodarki (wzrastające ceny ropy naftowej), dla bezpieczeństwa UE (problemy z imigracją) i dla sytuacji Izraela. Wyrażają również obawę przed efektem domina – pojawieniem się podobnych problemów na Bliskim Wschodzie, np. w Arabii Saudyjskiej, z którą RFN jest silnie powiązana gospodarczo. Dodatkowo, w kontekście sprawowania funkcji niestałego członka RB ONZ w 2011 roku i dążenia do uzyskania w niej stałego członkostwa, RFN chce zademonstrować, że angażuje się w rozwiązywanie kryzysowych sytuacji na świecie. Ponadto, sytuacja w Afryce Północnej jest okazją dla Guido Westerwellego (którego partia FDP od kilku miesięcy ma poparcie ok. 5–6%) na odzyskanie popularności, zwłaszcza w momencie, gdy jego główny konkurent Karl-Theodor zu Guttenberg, były minister obrony, wycofał się z polityki.

 

 

 

RFN wykazuje również dużą aktywność w kreowaniu wspólnej reakcji UE na wydarzenia w Afryce Północnej. W lutym Guido Westerwelle w liście do Catherine Ashton i w niemieckim non-paper zaproponował szereg zmian w unijnej polityce sąsiedztwa skierowanej do południowych sąsiadów UE. Opowiedział się za uzależnieniem wypłaty części środków z istniejących programów od postępów danego kraju w demokratyzacji, budowania państwa prawa i przestrzegania praw człowieka. Postulował również większe otwarcie unijnego rynku na produkty rolne, łatwiejszy dostęp do studiów na europejskich uniwersytetach, zwiększenie współpracy między uczelniami i stworzenie większych możliwości dla legalnej imigracji. Większość z tych postulatów znalazła się w dokumencie opracowanym przez Komisję Europejską i wysoką przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Catherine Ashton „Partnerstwo dla demokracji i wspólnego dobrobytuze Śródziemnomorzem”, który będzie omawiany 11 marca podczas unijnego szczytu poświęconego sytuacji w Afryce Północnej.

 

Niemcy nie chcą jednak, aby rewizja polityki unijnej odbyła się kosztem relacji UE z jej wschodnimi sąsiadami. Ewentualne sytuacje kryzysowe we wschodnim sąsiedztwie w większym stopniu uderzyłyby bowiem w interesy gospodarcze, polityczne, energetyczne i bezpieczeństwa RFN. Mimo dużej aktywności niemieckiej w kwestii rozwiązania konfliktów w Afryce Północnej – zarówno w regionie, jak i na forum unijnym – RFN opowiada się za zrównoważeniem południowego i wschodniego wymiaru polityki sąsiedztwa UE i niefaworyzowaniem żadnego z nich. O tym świadczą m.in. stwierdzenia wspomnianego listu Westerwellego i niemieckiego non-paper. Ważnym sygnałem była również wizyta szefa niemieckiego MSZ na Ukrainie (2 marca 2011), a przede wszystkim udział w spotkaniu szefów resortów spraw zagranicznych państw Grupy Wyszehradzkiej z ministrami spraw zagranicznych krajów Partnerstwa Wschodniego, w którym uczestniczyli również komisarz Štefan Füle oraz Catherine Ashton.