Masowe protesty na Białorusi

Protesty na Białorusi. Mężczyzna z flagą stoi naprzeciwko sił porządkowych

9 sierpnia zakończyły się wybory prezydenckie na Białorusi. Zgodnie z informacjami Centralnej Komisji Wyborczej frekwencja wyniosła 84,2%. CKW ogłosiła też cząstkowe wyniki głosowania według stanu na godzinę 9 rano. Zgodnie z nimi Alaksandr Łukaszenka wygrał z wynikiem 80,2%, na drugim miejscu uplasowała się jego główna kontrkandydatka Swiatłana Cichanouska z poparciem 9,9%. Rezultat wyborczy Łukaszenki odpowiada publikowanym w ostatnich tygodniach wynikom sondaży rządowych, ale wielokrotnie zawyża rzeczywisty poziom poparcia dla prezydenta, a zaniża dla jego głównej kontrkandydatki.

W reakcji na sfałszowanie wyborów w Mińsku i ponad 20 innych miastach doszło do protestów społecznych. Najbardziej masowe, kilkudziesięciotysięczne, miały miejsce w stolicy, a wobec protestujących użyto znacznych sił porządkowych, które brutalnie rozpędzały demonstracje, wykorzystując armatki wodne, granaty hukowo-błyskowe oraz kule gumowe. Na ulicach zaobserwowano również jednostki regularnej armii oraz wojsk wewnętrznych. Doszło do zatrzymań ponad 100 osób, są ranni, prawdopodobnie jedna osoba zginęła. W stolicy demonstranci od samego początku działali w rozbiciu na co najmniej kilka grup, co wynikało z zablokowania przez służby porządkowe głównych placów i arterii miasta. Ograniczono działanie komunikacji miejskiej, zablokowano większość niezależnych portali internetowych oraz punktowo dostęp do Internetu. Liczba uczestników protestów poza stolicą (w tym m.in. w Brześciu, Mohylewie, Baranowiczach, Słonimiu, Kobryniu, Homlu, Lidzie, Pińsku) prawdopodobnie nie przekroczyła kilku tysięcy w żadnym z miast.

Swiatłana Cichanouska w wydanym oświadczeniu zakwestionowała podane przez CKW wyniki wyborów, powołując się na dostępne protokoły z ok. 20 komisji wyborczych (głównie w Mińsku), które opublikowały dane wskazujące na jej zdecydowaną wygraną. Alaksandr Łukaszenka dotychczas nie skomentował zajść ani wyników.

Komentarz

Skala protestów jest duża, również na prowincji, choć mają one charakter bardzo rozproszony, przebiegają spontanicznie i są pozbawione przywództwa politycznego. Większość protestujących w reakcji na brutalną pacyfikację ustępowała, co doprowadziło (już w późnych godzinach nocnych) do rozpędzenia wszystkich wystąpień lub rozbicia manifestujących na mniejsze grupy. Należy jednak oczekiwać wznowienia protestów 10 sierpnia, w tym w reakcji na podany oficjalny wynik wyborów i brutalne działania sił porządkowych. Biorąc pod uwagę widoczną determinację reżimu w przywracaniu pełnej kontroli nad społeczeństwem, w przypadku wzmożenia sprzeciwu należy się spodziewać dalszego zaostrzenia działań sił porządkowych. Pacyfikacja demonstracji ma służyć wygaszeniu nastrojów protestacyjnych w społeczeństwie. Tym samym władze liczą na powtórzenie scenariusza z czerwca oraz lipca br., gdy spontaniczne demonstracje przeciwko represjom wobec kontrkandydatów zostały skutecznie stłumione właśnie dzięki natychmiastowym i brutalnym działaniom sił porządkowych.
Do protestów doszło także w regionach, w tym w małych i średnich miastach, co potwierdza ogólnokrajowy (wykraczający poza nastawioną opozycyjnie stolicę) charakter sprzeciwu wobec władz i determinację społeczeństwa do zmiany reżimu. Wczorajsze protesty nie wyłoniły wyraźnych liderów. Nie wzięła w nich udziału także Cichanouska, zapewne zdając sobie sprawę z ryzyka oraz braku doświadczenia w akcjach ulicznych.
Zarówno oficjalne wyniki wyborów, jak i frekwencja nie odbiegają od rezultatów poprzednich elekcji przeprowadzonych w 2015 i 2010 r., co wskazuje na próbę kontynuacji rytualnego charakteru zwycięstw wyborczych Łukaszenki. Tym razem jednak skala fałszerstw jest nieporównywalnie większa, o czym świadczą m.in. publikowane w sieci protokoły z kilkunastu komisji wyborczych, w których nie doszło do fałszerstw. Wskazują one na wygraną Cichanouskiej.
Zdając sobie sprawę z utraty poparcia społecznego, władze zdecydowały się na bezprecedensowe zaostrzenie kontroli nad procesem wyborczym, o czym świadczy ograniczenie pracy niezależnych obserwatorów i zablokowanie przyjazdu misji OBWE. Pretekstem do tego była sytuacja epidemiczna, wcześniej ostentacyjnie bagatelizowana przez władze. Po raz pierwszy białoruski MSZ radykalnie ograniczył również wydawanie akredytacji dla zagranicznych dziennikarzy. Ponadto w zgodnej opinii niezależnych obserwatorów dopuszczonych do lokali wyborczych rekordowo wysoka frekwencja w wyborach przedterminowych (ponad 41%) została co najmniej dwukrotnie zawyżona. Z kolei duże zainteresowanie obywateli głosowaniem 9 sierpnia napotkało w wielu miejscach obstrukcję ze strony komisji wyborczych, co spowodowało olbrzymie kolejki, a w niektórych przypadkach bezprecedensowe w białoruskich realiach przedłużenie pracy komisji. Bez precedensu (nawet w porównaniu z dramatycznymi w skutkach wyborami w 2010 r.) była także czasowa blokada większości niezależnych portali informacyjnych. W rezultacie dostęp do informacji został poważnie ograniczony i sprowadzał się głównie do sieci społecznościowych.
Niezadowolenie społeczne wskazuje na zaawansowaną erozję autorytetu Łukaszenki, zaś brutalna pacyfikacja protestów społecznych pogłębia delegitymizację społeczną prezydenta. Przyszłość reżimu zależy od skali kolejnych, już zapowiedzianych protestów, spójności nomenklatury i aparatu bezpieczeństwa. Niezależnie od dalszego rozwoju wydarzeń dojdzie do kryzysu w stosunkach z Zachodem oraz zwiększy się potencjał oddziaływania Rosji na sytuację na Białorusi.