Dynamiczny import vs. zanikający eksport. Handel Białoruś–UE w 2023 roku
Wymiana towarowa pomiędzy Unią Europejską i Białorusią w 2023 r. cechowała się dużą przewagą unijnego eksportu nad importem. Sprzedaż na białoruski rynek osiągnęła wartość 8,1 mld euro, podczas gdy handel w przeciwnym kierunku okazał się niemal sześciokrotnie niższy i wyniósł 1,4 mld euro. Utrzymujący się od trzech lat dynamiczny spadek białoruskiego eksportu do UE wynika z obowiązywania pakietów sankcyjnych wprowadzanych sukcesywnie po sfałszowanych wyborach prezydenckich w 2020 r.
Z kolei w ramach rosnącego białoruskiego importu z UE sprowadzane są towary nieobjęte restrykcjami, przede wszystkim samochody, z których znaczna część najprawdopodobniej trafia do Rosji tzw. importem równoległym. Polska wyróżnia się jako główny unijny partner handlowy Białorusi zarówno pod względem importu, jak i eksportu. W 2024 r. należy się spodziewać kontynuacji tendencji spadkowej w polskim imporcie z tego kraju, analogicznej do negatywnej dynamiki w całości białoruskiej sprzedaży do UE.
Rosnąca przewaga unijnego eksportu nad importem
Wyniki unijno-białoruskiej wymiany towarowej wskazują na postępujące pogłębianie się różnicy pomiędzy importem z Białorusi a eksportem do tego kraju z UE. O ile w 2021 r. deficyt po stronie białoruskiej wyniósł zaledwie 320 mln euro, o tyle w 2022 r. sięgnął już 2,4 mld euro, a w 2023 r. – 6,7 mld euro. Tak duża dynamika spadkowa wynika nie tyle ze wzrostu wartości sprzedaży na rynek białoruski (w 2022 r. doszło wręcz do niewielkiego spadku rzędu 0,3 mld euro r/r), co z drastycznej redukcji importu. Spowodowana jest ona implementacją unijnych sankcji handlowych z lat 2021–2022, które obejmują wysokodochodowe w poprzednich latach towary, takie jak: produkty naftowe, sole i nawozy potasowe, drewno i wytwory drzewne, wyroby metalowe i stalowe.
Wykres 1. Wymiana towarowa Białoruś–UE w latach 2021–2023
Źródło: Eurostat.
Wszyscy kluczowi unijni partnerzy handlowi Białorusi zwiększyli sprzedaż do tego kraju lub przynajmniej utrzymali ją na podobnym poziomie. Zredukowali przy tym import, w niektórych przypadkach nawet o połowę w stosunku do roku 2022.
Wykres 2. Najwięksi unijni eksporterzy na Białoruś w latach 2021–2023
Źródło: Eurostat.
Wykres 3. Najwięksi unijni importerzy z Białorusi w latach 2021–2023
Źródło: Eurostat.
Według wstępnych danych za 2023 r. w unijnym eksporcie na rynek białoruski dominowały: pojazdy, środki transportu (poza tramwajami i składami kolejowymi) i części zamienne do nich, urządzenia mechaniczne i części do nich, artykuły farmaceutyczne oraz aparatura medyczna. Szczególną uwagę zwraca znaczny wzrost (o ok. 1 mld euro) wartości eksportu samochodów osobowych, co ma w dużej mierze związek z tzw. importem równoległym na rynek rosyjski, który jest obarczony – w odróżnieniu od białoruskiego – unijnym embargiem również w tej kategorii towarowej.
Wykres 4. Główne produkty eksportowane przez UE na Białoruś
Źródło: Eurostat.
Z kolei z Białorusi do UE importowano głównie: drut izolowany, pozostałości i odpady przemysłu spożywczego (przede wszystkim makuchy niesojowe), olej rzepakowy, meble, ołów nieobrobiony, szkło, pojemniki i naczynia szklane.
Wykres 5. Główne produkty importowane przez UE z Białorusi
Źródło: Eurostat.
Wysoki eksport z Polski
Na tle innych państw unijnych Polska wyróżnia się najwyższymi obrotami handlowymi z Białorusią, zarówno pod względem importu, jak i eksportu. Jednocześnie w handlu polsko-białoruskim również widać tendencję spadkową w imporcie z Białorusi – w ub.r. zmniejszył się on aż o 58% – oraz wzrostową w eksporcie do tego kraju – w 2023 r. o 44%.
Według danych GUS Polska sprowadziła w ubiegłym roku z Białorusi towary o łącznej wartości 2,08 mld złotych (0,4 mld euro), podczas gdy eksport do sąsiada wyniósł 12,39 mld złotych (2,7 mld euro). Dla porównania w 2022 r. zakupiono białoruskie towary za 4,84 mld złotych (ok. 1 mld euro), eksport zaś osiągnął 8,56 mld złotych (ok. 1,8 mld euro). Warszawa nadal utrzymuje czołową pozycję w handlu Unii z Mińskiem: w 2023 r. udział Polski w unijnym imporcie z Białorusi wyniósł bowiem ok. 30%, a w unijnym eksporcie do tego państwa – 33%.
Wykres 6. Dynamika polsko-białoruskiej wymiany towarowej w latach 2021–2023
Źródło: Główny Urząd Statystyczny.
Import produktów rolno-spożywczych z Białorusi do Polski
Towary rolno-spożywcze odpowiadają za 18% wartości (360 mln złotych) całego polskiego importu z Białorusi (zob. tabela). Sprowadzane zboża (głównie gryka) – warte zaledwie 921 tys. złotych – stanowiły przy tym jego znikomą część. Do Polski importowano przede wszystkim: produkty przemysłu chemicznego (341 mln złotych), w tym nawozy roślinne, zwierzęce i azotowe (108 mln złotych), meble (312 mln złotych), artykuły z kamienia, gipsu, cementu i azbestu (272 mln złotych), szkło i wyroby ze szkła (237 mln złotych) oraz pojazdy, w tym głównie części lokomotyw, taboru kolejowego, pojemniki i kontenery (90 mln złotych).
Tabela. Wartość importu produktów rolno-spożywczych z Białorusi do Polski w 2023 roku
Źródło: Główny Urząd Statystyczny.
Perspektywy
Współudział reżimu Alaksandra Łukaszenki w rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz ostentacyjnie demonstrowany przez Mińsk brak woli do ustępstw m.in. w kwestii zwolnienia więźniów politycznych będą pogłębiały izolację Białorusi ze strony Zachodu. Nie można wykluczyć, że aktualnie obowiązujące wobec niej restrykcje handlowe zostaną rozszerzone o kolejne sankcje, które będą polegały m.in. na likwidowaniu luk w ograniczeniach nałożonych na Mińsk i Moskwę.
Tym samym w 2024 r. można spodziewać się dalszego zwiększenia – i tak znacznej – dysproporcji pomiędzy importem i eksportem w białorusko-unijnej wymianie towarowej. Już obecnie udział UE w handlu zagranicznym Białorusi wynosi zaledwie 5%, podczas gdy Rosja (zarówno jako bezpośredni importer/eksporter, jak i kraj tranzytowy) odpowiada za aż 90% białoruskich obrotów handlowych (zob. W stronę bezalternatywnej zależności: wzrost roli Rosji w gospodarce Białorusi).
