Litwa: pierwsza tura wyborów parlamentarnych – socjaldemokraci przed szansą przejęcia władzy

W wyborach 13 października 5-procentowy próg pokonało sześć ugrupowań. Największe poparcie – 19,36% – i 18 mandatów zdobyła opozycyjna Partia Socjaldemokratyczna (LSDP). Drugą pozycję zajął rządzący przez ostatnie cztery lata konserwatywny Związek Ojczyzny – Litewscy Chrześcijańscy Demokraci (TS–LKD), który uzyskał 17,96% głosów i 17 miejsc. Trzeci w kolejności wynik należy do populistycznej partii Świt Niemna (PPNA; założonej w 2024 r.) – dzięki głosom 14,99% wyborców zdobyła ona 14 mandatów. Osiem miejsc w Sejmie zajmą przedstawiciele opozycyjnego Związku Demokratów „W imię Litwy” (DSVL), za którym opowiedziało się 9,24% obywateli, siedem – dotychczasowy koalicjant konserwatystów, Ruch Liberalny (LS; 7,7% poparcia), a sześć – opozycyjny Związek Chłopów i Zielonych (LVŽS, 7,02%).

Poniżej progu znalazła się dotychczasowa koalicjantka konserwatystów, Partia Wolności (4,50%). Ponownie nie przekroczyła go również Akcja Wyborcza Polaków na Litwie – Związek Chrześcijańskich Rodzin (AWPL–ZChR; 3,89%), jednak ona już zapewniła sobie dwa miejsca w Sejmie w okręgach jednomandatowych, a kolejnych trzech jej reprezentantów przeszło do drugiej tury wyborów.

W pierwszej turze w głosowaniu według systemu proporcjonalnego w okręgu wielomandatowym, obejmującym całą Litwę, wybrano 70 ze 141 posłów. Obsadzono też osiem z 71 mandatów wyłanianych w okręgach jednomandatowych. W tym roku zwycięzcy musieli uzyskać albo ponad połowę głosów – przy frekwencji co najmniej 40% w danym okręgu – albo co najmniej jedną piątą poparcia wszystkich wyborców na listach danego okręgu wyborczego – przy niższej. W drugiej turze (27 października) w 63 okręgach jednomandatowych zmierzą się po dwaj kandydaci z najlepszymi wynikami osiągniętymi w tej pierwszej. W wyborach 13 października frekwencja wyniosła 52,04% (w 2020 r. – 47,80%).

Zwycięstwo socjaldemokratów pozwala im planować nową centrolewicową koalicję, jednak dopiero wyniki drugiej tury w okręgach jednomandatowych zadecydują o tym, z jakimi partnerami ją utworzą. Niezależnie od kształtu przyszłego rządu prozachodni kurs Litwy oraz wsparcie dla Ukrainy zostaną utrzymane.

Komentarz

Zwycięstwo socjaldemokratów nie jest przytłaczające, ale posiadają oni więcej atutów w porównaniu z konserwatystami, by stworzyć stabilną większość. Ci pierwsi mają większą zdolność koalicyjną oraz już zawiązali z demokratami byłego premiera Sauliusa Skvernelisa porozumienie o tworzeniu nowej koalicji i o nieatakowaniu się w drugiej turze. Potencjalnymi ich partnerami może być LVŽS albo LS. Socjaldemokratom od wielu miesięcy sprzyja także skonfliktowany z konserwatystami prezydent Gitanas Nausėda, który dąży do tego, żeby stanowisko premiera objęła liderka LSDP Vilija Blinkevičiūtė.
Zbliżone wyniki socjaldemokratów i konserwatystów sprawiają, że obie partie nadal będą silnie mobilizować swój elektorat. Przy dobrym wyniku w drugiej turze ci drudzy mogliby bowiem stworzyć alternatywną koalicję większościową. LSDP w głosowaniu w okręgach jednomandatowych zapewniła sobie dwa dodatkowe mandaty i stoi przed szansą zdobycia kolejnych 20, gdyż w tylu okręgach jej kandydaci uzyskali najlepszy wynik i startują z pozycji liderów. TS–LKD zdobyła jeden mandat w okręgu jednomandatowym, wywalczony przez dotychczasową premier Ingridę Šimonytė, ale mają szansę na kolejnych 25 w okręgach, w których ich reprezentant zajął pierwszą lokatę. Drugie miejsce konserwatystów nie oznacza bezwzględnej porażki, co dowodzi, że wciąż mają oni wierny elektorat niezniechęcony zmasowaną krytyką rządu.
Dobry wynik populistycznej partii PPNA był spodziewany. Skupiła ona głosy elektoratu protestu oraz przejęła wyborców innych ugrupowań antysystemowych. Jej założyciel i lider – Remigijus Žemaitaitis – jest obecnie jednym z najbardziej kontrowersyjnych polityków w kraju, znanym z konserwatywnego światopoglądu i antysemickich wypowiedzi. Swoją popularność potwierdził, wygrywając w okręgu jednomandatowym (trzech kolejnych reprezentantów tego ugrupowania to faworyci w swoich okręgach w drugiej turze). Socjaldemokraci deklarują, że nie utworzą koalicji z Žemaitaitisem, niemniej ich wypowiedzi nie są tak zdecydowane jak konserwatystów, apelujących o izolowanie PPNA, którego popularność w społeczeństwie budzi zaniepokojenie strategicznych partnerów Litwy – USA i Niemiec. Przeciw antysemickim wypowiedziom Žemaitaitisa protestuje też społeczność żydowska w kraju i na świecie.

AWPL–ZChR z wynikiem 3,89% (w 2020 r. – 4,8%) traci na znaczeniu. Litewscy Polacy coraz częściej startują w wyborach z list innych ugrupowań. Partia będzie jednak miała reprezentację w Sejmie, gdyż jej dwoje posłów – Rita Tamašunienė i Jarosław Narkiewicz – uzyskało mandaty już w pierwszej turze w okręgach niemenczyńskim i solecznickim. Szansę na objęcie trzeciego ma Waldemar Urban – lider w głosowaniu w okręgu Rzesza. Z drugiego miejsca w dwóch kolejnych okręgach jednomandatowych wystartują jeszcze Edyta Tamašunienė i Czesław Olszewski. Porażkę poniósł lider ugrupowania Waldemar Tomaszewski, który nie zdecydował się kandydować w żadnym okręgu na Wileńszczyźnie. Walczył w Kłajpedzie, gdzie mógł liczyć przede wszystkim na głosy mniejszości rosyjskiej. Zapewniły mu one zaledwie piątą lokatę.

Wykres. Podział mandatów w Sejmie Republiki Litewskiej po pierwszej turze wyborów parlamentarnych

Wykres