Ukraińska metalurgia: gospodarcze ogniwo oligarchicznego systemu władzy
TEZY
1. Sektor metalurgiczny, obok tranzytu surowców energetycznych ze wschodu na zachód, stanowi dla Ukrainy strategiczne źródło dochodów. W minionym dziesięcioleciu sektor ten stał się dla Kijowa największym źródłem wpływów dewizowych, sięgających ponad 40% ogółu dochodów z eksportu. Wzrost produkcji metalurgii, trwający niemal nieprzerwanie od połowy lat 90., w istotny sposób przyczynił się do pierwszego w historii niepodległej Ukrainy wzrostu produktu krajowego brutto, jaki zanotowano w 2000 r.
2. Poprawa wyników gospodarczych sektora w ostatnich latach nastąpiła mimo kryzysu w przemyśle maszynowym (w tym także w przemyśle zbrojeniowym) - tradycyjnym odbiorcy wyrobów metalurgicznych. O sukcesie ukraińskiej metalurgii zadecydowała jednak stosunkowo korzystna w drugiej połowie lat 90. koniunktura zagraniczna i dynamiczny wzrost eksportu. Istotną rolę odegrała również polityka władz, które w 1999 r. zdecydowały się na przyznanie metalurgom szeregu ulg podatkowych w ramach tzw. eksperymentu gospodarczego w sektorze. Uzależnienie ukraińskiej metalurgii od rynków zagranicznych, przy pogarszającej się w ostatnim czasie światowej koniunkturze skłania władze w Kijowie do kontynuowania dotychczasowej polityki uprzywilejowania sektora. Znaczenie wpływów z eksportu wyrobów metalurgii dla Ukrainy można porównać ze znaczeniem eksportu surowców energetycznych dla Rosji.
3. Atrakcyjność tej części przemysłu, związana z wielkimi dochodami z eksportu, przyczyniła się do szybkiego pojawienia się nowych właścicieli, związanych z reguły z dotychczasowym kierownictwem zakładów. W ostatnich latach coraz większą rolę odgrywać zaczęły miejscowe grupy przemysłowo-finansowe (GPF) - takie jak Industrialnyj Sojuz Donbasa, Metallurhia czy Interpipe - w ramach których dokonuje się konsolidacja przedsiębiorstw sektora. Ewolucja tych GPF wpisuje się w model rozwoju ich rosyjskich odpowiedników, starających się tworzyć grupy przedsiębiorstw z zamkniętym cyklem produkcyjnym.
4. Mimo stosunkowo skromnej obecności inwestorów rosyjskich w miejscowym hutnictwie żelaza Rosja odgrywa bardzo ważną rolę dla tego sektora ukraińskiej gospodarki. Pozostaje znaczącym rynkiem zbytu wyrobów miejscowej metalurgii i kluczowym kooperantem. Wraz ze wzrostem produkcji w ukraińskiej metalurgii rośnie zapotrzebowanie, a więc i zależność - od rosyjskich surowców. Ukraińskie GPF działające w sektorze są często "skazane" na współpracę ze swymi potężniejszymi rosyjskimi odpowiednikami.
5. Ukraińskie GPF, główni dziś inwestorzy na rynku, prowadzą restrukturyzację podległych sobie przedsiębiorstw, zbyt wolną jednak w skali potrzeb całego sektora, a opierającą się przede wszystkim na inwestycjach w te przedsiębiorstwa, które produkują na eksport. Tymczasem postępująca degradacja potencjału produkcyjnego i zapóźnienie technologiczne w stosunku do zagranicznej konkurencji powodują, iż branża wymaga ogromnych nakładów inwestycyjnych. Model dotychczasowych przekształceń i zachowawcza polityka państwa wydają się jednak strategią półśrodków, utrudniających głębsze reformy i dopływ większych inwestycji zagranicznych.
6. Każda licząca się GPF dysponuje własnym zapleczem politycznym, sięgającym, w zależności od skali inwestycji, władz na poziomie regionalnym bądź ogólnokrajowym. Symbioza biznesowej i politycznej "części" GPF przejawiała się w ostatnich latach wzlotami i upadkami poszczególnych biznesowych imperiów, towarzyszących awansom i klęskom ich politycznych patronów. Dotychczasowy model rozwoju ukraińskiej metalurgii - stanowiącej podstawowe źródło wpływów ekonomicznych i politycznych w państwie - wpływa na konserwowanie się na Ukrainie oligarchicznego systemu polityczno-gospodarczego.
