Uzbekistan: najważniejsze źródło niestabilności w Azji Centralnej?

Wstęp

1. Położenie, potencjał, ambicje i priorytety polityczne predestynują Uzbekistan do odgrywania czołowej roli wśród państw Azji Centralnej. Państwo to uważane było przez społeczność międzynarodowa za filar bezpieczeństwa w regionie. Poczucie to wzmocniło się jeszcze po 11 września 2001 r. i z pewnością było jednym z ważniejszych czynników, które skłoniły Stany Zjednoczone do nawiązania ścisłej współpracy polityczno-wojskowej z Taszkentem. Administracja waszyngtońska oczekiwała, że ożywienie kontaktów stanie się katalizatorem przemian politycznych, gospodarczych i społecznych w Uzbekistanie, dzięki czemu utrwala się także pozytywne tendencje w innych państwach regionu. Tymczasem w stosunkach Waszyngton-Taszkent nastąpił kryzys (chociaż USA z pewnością będą starać się go przezwyciężyć), a kraj zbliżył się do Rosji i Chin.

2. W Uzbekistanie pogłębia się kryzys ekonomiczno-społeczny. Prognozy rozwoju sytuacji są pesymistyczne. Skala problemów gospodarczych i społecznych (konieczne są reformy rzeczywiste, a nie pozorowane) oraz niepewność co do dalszego rozwoju sytuacji politycznej (grupy interesów zbierają siły przed oczekiwanymi zmianami), mogą zagrażać stabilności państwa. W przypadku załamania się porządku polityczno-społecznego Uzbekistanu nastąpi głęboka destabilizacja w całej Azji Centralnej. Niepokojące jest to, że negatywne tendencje w państwie nasilają się, a w obecnych warunkach wręcz niemożliwe wydaje się ich odwrócenie.

3. Potencjalna niestabilność Uzbekistanu wynika ze sposobu prowadzenia polityki wewnętrznej. W sferze gospodarczej spowodowane jest to błędna polityka gospodarcza władz, zaniechaniem liberalizacji i otwarcia, zachowaniem gospodarki centralnie planowanej, nieodpowiednim wydatkowaniem wpływów budżetowych (m.in. na przerośnięta administrację i nadmiernie rozbudowany aparat bezpieczeństwa), co z kolei wpłynęło na znaczne ograniczenie współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Natomiast w sferze politycznej utrzymuje się rywalizacja klanowa; istnieje duże prawdopodobieństwo intensyfikacji walki o przejęcie władzy między grupami interesów. Wobec braku poważnej świeckiej alternatywy dla istniejącego porządku oraz wobec likwidacji umiarkowanego islamu (nie radykalnego, ale także niezależnego w stosunku do administracji państwowej) coraz większa liczbę zwolenników zyskuje ideologia islamu fundamentalistycznego.

4. Represje wobec opozycji (rzeczywistej i tej domniemanej) doprowadziły do radykalizacji znacznej części społeczeństwa. Symptomatycznym przejawem rozwoju sytuacji stały się samobójcze zamachy terrorystyczne (przełom marca i kwietnia; 30 lipca br.), niewystępujące wcześniej w Uzbekistanie, których podstawowym celem okazał się aparat bezpieczeństwa pastwa. Prawdopodobieństwo powtórzenia zamachów jest bardzo wysokie.