Kaukaz Północny: rosyjski węzeł gordyjski. Najważniejsze problemyi konflikty w regionie i ich wpływ na przyszłość Rosji

Tezy

1. Kaukaz Północny jest najbardziej niestabilną częścią Federacji Rosyjskiej: od początku lat 90. trwa konflikt zbrojny w Czeczenii, który stopniowo obejmuje inne republiki regionu, terroryzm na stałe wszedł do politycznego życia Kaukazu, kwitnie przestępczość zorganizowana, utrzymuje się napięcie, wciąż dochodzi do incydentów zbrojnych i zamachów. W ciągu ostatniego roku destabilizacja regionu, negatywnie wpływająca na wiele dziedzin rosyjskiego życia polityczno- -społecznego, przybrała alarmujące rozmiary.

2. Przyczyn niestabilności w regionie jest wiele; ich źródłem są liczne problemy i konflikty polityczne, religijne i społeczno-gospodarcze. Zachodzą one na siebie, przeplatają ze sobą, tworząc skomplikowaną sieć. Najtrudniejszym problemem jest trwająca od początku lat 90. wojna w Czeczenii, która rozszerza się na sąsiednie republiki, przybiera coraz bardziej drastyczne formy i zagraża bezpieczeństwu i stabilności całego państwa. Konflikt stymuluje niebezpieczne tendencje i procesy na całym Kaukazie: jest przyczyna wzrostu nastrojów antyrosyjskich w tamtejszych społeczeństwach, przyspiesza ich dryfowanie w kierunku radykalnego islamu itd. Poza tym w regionie mamy do czynienia z wieloma konfliktami etnicznymi (konflikty w Dagestanie, zachodniej części Kaukazu, konflikt ingusko-osetyjski), religijnymi (przede wszystkim wewnątrz islamu), a tak- że między rdzenna ludnością rosyjska a imigrantami z Kaukazu i Azji Centralnej w Kraju Stawropolskim i Krasnodarskim oraz nabrzmiałymi problemami społeczno-gospodarczymi (bieda, bezrobocie, przeludnienie, wzrost przestępczości).

3. Od rozpadu ZSRR Kreml nie zdołał wypracować spójnej i długofalowej koncepcji rozwoju Kaukazu Północnego i jego integracji z resztą Rosji. Polityka rosyjskich władz w stosunku do Kaukazu sprowadza się do działań doraźnych, reagowania na kryzysy zamiast zapobiegania im. Polega na nieudolnych próbach likwidowania skutków negatywnych tendencji i zjawisk, nie zaś na walce z ich przyczynami. Władze wciąż popełniają te same błędy, nie chcąc przyznać się do oczywistych porażek. Główne elementy tej polityki to: niedopuszczanie do jakiejkolwiek ingerencji innych państw i organizacji międzynarodowych w regionie, prowadzenie "operacji antyterrorystycznej", wspieranie marionetkowych reżimów w poszczególnych republikach, marginalizacja opozycji oraz szeroko zakrojona i fałszująca rzeczywistość propaganda medialna. Ogromna rolę w kaukaskiej polityce Kremla odgrywają struktury siłowe, których interesy są nierzadko sprzeczne z interesami państwa rosyjskiego. Taka polityka prowadzi nie do rozwiązywania problemów i konfliktów, lecz do ich pogłębiania i eskalacji.

4. Przyszłość Kaukazu Północnego zależy od rozwiązania bądź zaostrzenia istniejących tam problemów; jeśli będą się one nasilać, Kaukaz pogrążać się będzie w chaosie. Niestabilności w regionie towarzyszą szersze procesy, tzn. stopniowe oddalanie się Kaukazu od Rosji, jego derusyfikacja i coraz szybsza islamizacja. Zahamować te tendencje, które w perspektywie kilkudziesięciu lat mogą zakończyć się daleko idącym uniezależnieniem lub nawet oderwaniem regionu od Federacji Rosyjskiej, mogłoby wypracowanie całościowej koncepcji rozwoju regionu. Obecnie jednak Kreml nie ma ani woli politycznej, ani możliwości wypracowania i realizacji takiej koncepcji: główna przeszkoda są poglądy elity rządzącej Rosja oraz ogólny stan rosyjskiego państwa (brak wystarczających środków materialnych, brak odpowiednich kadr, opór struktur siłowych, ogromna korupcja, degeneracja struktur państwowych itd.).

5. Kaukaz Północny jest regionem, w którym ogniskuje się wiele ważnych problemów. Od ich rozwiązania zależeć będzie przyszłość Rosji (wojna czeczeńska, inne konflikty etniczne i wyznaniowe, gwałtowny wzrost liczby ludności nierosyjskiej i muzułmańskiej, zmniejszanie się liczby etnicznych Rosjan i in.). Dopóki Moskwa nie będzie w stanie ich rozwiązać, dopóty będzie krajem nieprzewidywalnym, niestabilnym, zagrożonym terroryzmem, wstrząsanym konfliktami wewnętrznymi. Jeśli Kreml nie poradzi sobie z Kaukazem, nie będzie możliwe wejście Rosji na drogę demokratycznych reform, podjęcie próby stworzenia nowoczesnego, otwartego na współ- pracę ze światem państwa. Kaukaz jest dziś źródłem rozkładu państwa rosyjskiego, jego struktur i społeczeństwa; jeśli nie zostanie to zahamowane, w dalszej perspektywie może on się stać źródłem jego rozpadu. Od rozwoju sytuacji na Kaukazie Północnym zależeć będzie również pozycja Rosji na obszarze postradzieckim, przede wszystkim na Kaukazie Południowym.