Rosja wobec Unii Europejskiej: kryzys "strategicznego partnerstwa"

Tezy

1. Wbrew deklaracjom obydwu stron o rozwoju "strategicznego partnerstwa" stosunki między Rosją a Unią Europejską znajdują się w ostatnich latach w stanie, który można określić jako kryzysowy. Nie oznacza to, że w stosunkach rosyjsko - unijnych nie ma osiągnięć. Chodzi o to, że Rosję i Unię dzielą dość zasadnicze różnice w percepcji, aspiracjach i interesach, którym towarzyszy brak zaufania i rozczarowanie. Kryzys przejawia się we wzajemnej krytyce stron, powtarzających się regularnie okresach spięć i ochłodzenia stosunków ("minikryzysach") oraz zwłaszcza w "wirtualizacji współpracy" - maskowaniu coraz bogatszą formą dialogu i współpracy niedostatków istotnej treści w wielu kluczowych sferach.

2. Przyczyny kryzysu są zróżnicowane, a część z nich ma głęboki charakter. Większość z nich ma swe źródła w Rosji i jej polityce. Do przyczyn fundamentalnych należy tu zaliczyć: brak jasno określonej tożsamości cywilizacyjnej Rosji (państwo europejskie vs. państwo eurazjatyckie); brak zdefiniowanej i utrwalonej wizji miejsca Rosji we współczesnym świecie i opartej na niej polityki (opcja mocarstwowa vs. opcja integracyjna); kryzys "projektu europejskiego" Rosji (zwolennicy realnej integracji Rosji do przestrzeni europejskiej są obecnie w rosyjskiej elicie w mniejszości); brak zrozumienia i negatywna percepcja UE i jej polityki w dużej części rosyjskich elit; brak u rosyjskich władz wizji docelowego modelu stosunków z UE. Stan kryzysu wzmacniają problemy leżące po stronie Unii Europejskiej. Kryzys wewnętrzny w Unii (niejasność perspektyw reformy instytucjonalnej, polityki rozszerzenia i sąsiedztwa) rzutuje negatywnie na politykę UE wobec Rosji.

3. Do pogłębienia kryzysu przyczyniają się także inne czynniki związane z jednej strony ze specyfiką polityki Federacji Rosyjskiej, a także wynikające ze sprzeczności interesów Rosji i Unii Europejskiej. W pierwszym przypadku chodzi m.in. o to, że obecne władze Rosji realizują model systemowy (autorytarny) zasadniczo odmienny od standardów europejskich, ponadto uciekają się do negatywnej taktyki politycznej w relacjach z UE (w tym rozgrywania podziałów w Unii Europejskiej). W drugim przypadku na czoło wysuwają się sprzeczności w polityce stron wobec wspólnego sąsiedztwa (zwłaszcza zachodnich państw WNP położonych pomiędzy Rosją i UE). Rosja stara się wspierać na tym obszarze specyficzny, odmienny od proponowanego przez UE, model polityczno-gospodarczy, aktywność UE traktując jako wyzwanie dla swoich interesów.

4. Przyszłość stosunków rosyjsko-unijnych zależy od wielu czynników. Analiza aktualnych ważniejszych trendów prowadzi do wniosku, iż:
- w perspektywie krótkoterminowej nie należy spodziewać się wyraźnej poprawy sytuacji i przezwyciężenia kryzysu, głównie ze względu na jego głębokie przyczyny oraz brak przesłanek do istotnej zmiany sytuacji w polityce wewnętrznej i w otoczeniu międzynarodowym Rosji
- w perspektywie długoterminowej można oczekiwać pozytywnych - z punktu widzenia UE - zmian w polityce europejskiej Rosji; jest szansa na odrodzenie "projektu europejskiego" Rosji, do takiego wniosku skłaniają długofalowe trendy (w tym: przewaga długoterminowych tendencji odśrodkowych nad tendencjami integracyjnymi na obszarze WNP, wzrost potęgi Chin, spodziewany wzrost zagrożenia fundamentalizmem i ekstremizmem islamskim na terytorium Federacji Rosyjskiej, asymetryczne i pozbawione trwałych podstaw partnerstwo z USA, a zwłaszcza istniejące głębokie więzi kulturalne, polityczne i gospodarcze pomiędzy Rosją i resztąEuropy).