WIDMO BRUNATNEJ ROSJI. Ksenofobia na tle etnicznym - przejawy, przyczyny i prognozy

Na przełomie sierpnia i września 2006 roku w Kondopodze - 40-tysięcznym mieście w Republice Karelii na północy Federacji Rosyjskiej - doszło do zamieszek na tle etnicznym. Pretekstem do ich wszczęcia stał się incydent: bojka w kawiarni między miejscowymi Rosjanami a grupą Czeczenów i Azerów, w efekcie której zginęło dwóch Rosjan. Kilka dni później do miasta przybyli przedstawiciele nacjonalistycznej organizacji Ruch przeciwko Nielegalnej Imigracji, którzy sprawnie pokierowali społecznymi nastrojami, organizując wiece, na których domagano się m.in. wysiedlenia z regionów wszystkich imigrantów z Kaukazu. Nocami podpalano i niszczono mienie należące do przedstawicieli narodowości kaukaskiej. Napiętą sytuację udało się uspokoić dopiero po kilku dniach.

Wydarzenie to urosło do rangi symbolu i odbiło się szerokim echem w Rosji. Dla jednych (przede wszystkim dla rosyjskich nacjonalistów) Kondopoga stała się "miastem-bohaterem", oznaką przebudzenia narodowego, dla innych zaś (głównie obrońców praw człowieka) modelowym przykładem wybuchu jawnie szowinistycznych nastrojów wśród Rosjan. Wydarzenia w Kondopodze, jak również kilka innych głośnych incydentów w 2006 roku (tj. zamach, w wyniku którego 21 sierpnia na Rynku Czerkizowskim w Moskwie, gdzie handlowali głownie imigranci z Azji, zginęło 10 osób i prawie 50 zostało rannych), unaoczniły narastający od końca lat 90. problem wysokiego poziomu ksenofobii w rosyjskim społeczeństwie.

Niniejszy tekst koncentruje się przede wszystkim na ksenofobii w wymiarze etnicznym, rozumianej jako niechęć, lęk czy wrogość wobec innych narodowości, jak również na związanych z nią radykalnych ideach nacjonalistycznych, które opierają się głownie na dominującej (często dyskryminującej) roli Rosjan w Federacji Rosyjskiej i odwołują się nawet do rasizmu czy neonazizmu. Ksenofobia zostanie tu przedstawiona przede wszystkim jako ogromny problem społeczny we współczesnej Rosji, który obecnie nie jest rozwiązywany, a raczej wykorzystywany zarówno przez władze, jak i ugrupowania radykalnych nacjonalistów.

Tekst jest próbą opisania i zrozumienia przyczyn ksenofobii i popularności poglądów skrajnie nacjonalistycznych w rosyjskim społeczeństwie oraz oszacowania ich skali i potencjalnego zagrożenia w przyszłości. W pierwszej części zawarty jest opis przejawów ksenofobii we współczesnej Rosji. Przedstawione zostały grupy osób najbardziej narażonych na przemoc i szykany na tle etnicznym oraz najbardziej ksenofobiczne środowiska, a takie specyfika tego problemu w rosyjskiej rzeczywistości i jego rozmiary. Druga część zawiera rozważania na temat przyczyn ksenofobicznych nastrojów wśród Rosjan, zaś ostatnie rozdziały przedstawiają podejście władz do tych kwestii oraz próbują odpowiedzieć na pytanie, czy radykalne idee nacjonalistyczne mogą w przyszłości zdominować scenę polityczną Rosji.