Kaukaskie "terytoria plemienne". Kaukaz Północny – cywilizacyjnie obca enklawa w granicach Rosji.

Wojujący islam stanowi obecnie największe zagrożenie dla bezpieczeństwa i stabilności rosyjskiego Kaukazu. Islamskie podziemie zbrojne, choć zdolne do prowadzenia działań dywersyjnych i organizacji zamachów terrorystycznych, jest jednak za słabe, by doprowadzić do zmiany porządku politycznego na Kaukazie. Wojujący islam to jedynie najbardziej skrajny, spektakularny przejaw znacznie szerszego procesu, którym jest postępujące od rozpadu ZSRR cywilizacyjne oddalanie się Kaukazu Północnego od Rosji. Jego najważniejszymi elementami są: żywiołowa reislamizacja życia społecznego, dynamiczny wzrost wpływów politycznych islamu, derusyfikacja regionu oraz marginalizacja świeckiej inteligencji. Prowadzi to do stopniowego przekształcania się regionu – przede wszystkim Dagestanu, Czeczenii i Inguszetii – w cywilizacyjnie obcą wobec reszty kraju enklawę w granicach Federacji Rosyjskiej, przypominającą do pewnego stopnia zamieszkane przez Pasztunów pakistańskie terytoria plemienne (FATA) przy granicy z Afganistanem.

Tekst powstał przy współudziale Mariusza Marszewskiego.