Ekspansja Gazpromu w UE – kooperacja czy dominacja

 

Energetyka, a zwłaszcza kwestie związane z handlem gazem stanowią jeden z kluczowych obszarów kooperacji UE i Rosji. Kształt tej współpracy budzi jednak w Brukseli i państwach członkowskich wątpliwości. Rodzą się pytania, czy nie powoduje ona nadmiernego uzależnienia energetycznego Unii od Rosji oraz czy obecność rosyjskiego monopolu gazowego w UE nie prowadzi do ingerencji Moskwy w proces tworzenia unijnej polityki energetycznej. Celem tej serii raportów OSW (poprzednia wersja - Ekspansja Gazpromu w UE - kooperacja czy dominacja) jest dostarczanie bazy faktograficznej niezbędnej do sformułowania trafnej odpowiedzi na powyższe pytania.

 

W ostatnim roku widoczne stały się dwa czynniki silnie wpływające na możliwości działania Gazpromu na rynku unijnym. Pierwszym z nich jest trwający kryzys gospodarczy, którego efektem jest zmniejszony popyt na gaz ziemny tak w Rosji jak i w Europie. Gazprom ogranicza zarówno wydobycie własne jak i wielkości surowca kupowane z Azji Centralnej, a spadające dochody eksportowe powodują konieczność modyfikacji części z bieżących planów inwestycyjnych. Niższy popyt na gaz i konieczność ograniczania produkcji wewnętrznej mają też pozytywny skutek – jest bardzo prawdopodobne że rosyjski koncern uniknie, prognozowanych jeszcze kilkanaście miesięcy temu, trudności z wywiązywaniem się ze wszystkich zobowiązań eksportowych. Drugim uwarunkowaniem dla ekspansji Gazpromu w Europie jest widoczna radykalizacja zarówno dyskursu jak i podejmowanych przez koncern i władze rosyjskie działań dotyczących szeroko rozumianego sektora gazowego. Najwyraźniejszym przykładem radykalizacji działań był styczniowy rosyjsko-ukraiński konflikt gazowy, który doprowadził do 2-tygodniowej przerwy w dostawach gazu z Rosji przez Ukrainę do Europy. Zauważalne jest także zaostrzenie retoryki w prowadzonych rozmowach energetycznych m.in. z UE oraz zintensyfikowane działania polityczno-biznesowe promujące rosyjskie interesy gazowe w Europie, w tym przede wszystkim silny lobbing dotyczący projektów Nord Stream i South Stream. W związku z powyższym pojawia się pytanie czy i w jakim stopniu faktyczny stan finansów Gazpromu umożliwia obecnie realizację promowanych przez koncern projektów infrastrukturalnych oraz innych planów inwestycyjnych w Europie. Innym istotnym pytaniem jest to czy widoczne obecnie zmiany w sposobie działania Gazpromu mogą nabrać trwalszego charakteru, i jakie będą tego konsekwencje dla UE

 

W pierwszej części niniejszego raportu pokazany został potencjał wydobywczo-eksportowy Gazpromu. W drugiej w sposób kompleksowy zilustrowano zasięg i charakter ekonomicznej obecności Gazpromu w państwach unijnych. Kolejna część pokazuje sposoby działania rosyjskiego koncernu na rynkach zagranicznych. Zebrane dane zostały zaczerpnięte przede wszystkim ze statystyk Międzynarodowej Agencji Energetyki, Komisji Europejskiej oraz Gazpromu, Centralnego Banku Rosji i Rosyjskiego Urzędu Statystycznego. Stanowią także efekt samodzielnych obliczeń OSW na podstawie danych koncernów energetycznych, prasy branżowej oraz agencji informacyjnych.