Kaukaski węzeł gordyjski

Konflikt wokół Górskiego Karabachu to „matka” wszystkich poradzieckich konfliktów. Jest najstarszym z nich, angażuje największą liczbę aktorów (w tym mediatorów i pośredników), obejmuje też najwięcej wymiarów: militarny, polityczny, gospodarczy i społeczny. Kwestia karabaska zdominowała poradziecką historię Armenii i Azerbejdżanu, kształtując ich nowoczesne państwowości, odcisnęła trwałe piętno na regionie, w tym jego infrastrukturze transportowej, a dla Rosji stała się instrumentem kontroli nad Kaukazem Południowym. Mimo że po wojnach w Gruzji i na Ukrainie bieżące znaczenie tego konfliktu zmalało, pozostaje on ważnym elementem polityki na styku poradzieckiej Eurazji i Bliskiego Wschodu. Każde rozstrzygnięcie, jakie w związku z nim zapadnie, wyznaczy pewien standard dla obszaru byłego ZSRR oraz relacji Moskwy z byłymi republikami radzieckimi.

Ewentualna nowa wojna naruszyłaby system bezpieczeństwa tej części świata. Scenariusz taki jest mało prawdopodobny, ale nie nierealny. Sprzyja mu fakt, że panujący obecnie stan politycznego zawieszenia nie jest formą zamrożenia konfliktu, lecz „stabilnej niestabilności” – do zbrojnych incydentów dochodzi codziennie, regularnie giną też ludzie.

Niniejszy raport, pomyślany jako podręczne kompendium konfliktu, powstał w ponad 30 lat od jego wybuchu i ponad 25 od zakończenia wojny karabaskiej. Opisuje jego zmieniającą się wraz z upływem czasu dynamikę, interesy uczestników i aktorów zewnętrznych, przebieg procesu pokojowego, stan obecny oraz perspektywy na przyszłość.