„Sprawa Jukosu”: przyczyny i konsekwencje

Tezy

1. W "sprawie Jukosu" trudno doszukiwać się jednej decydującej przyczyny i jednego klucza, które mogą łatwo wyjaśnić działania władz rosyjskich przeciwko kompanii. "Sprawa Jukosu" była wielowątkowym procesem mającym wiele przyczyn. Analiza rozwoju wydarzeń wokół firmy pokazuje, że pierwotnie Kreml nie miał ustalonej strategii działania, ale ewoluowała ona w miarę upływu czasu. Początkowo konflikt miał charakter przede wszystkim polityczny, dopiero w kolejnym etapie zdominowały go czynniki o charakterze gospodarczym, co związane było bezpośrednio ze zmianami struktury własności w sektorze naftowym.

2. "Sprawa Jukosu" była ważnym etapem ewolucji systemu politycznego Rosji, jednym z punktów zwrotnych. Atak na Jukos nie przypadkiem nastąpił tuż przed wyborami parlamentarnymi i nie pozostał bez wpływu na ich wynik. Konflikt z największą kompanią naftową spowodował kryzys w elicie władzy oraz stał się ostateczną przyczyną najważniejszej zmiany układu sił w rosyjskiej polityce w czasie prezydentury Władimira Putina. W jej wyniku dawne znaczenie i wpływy polityczne utraciła "elita starokremlowska" - ludzie zawdzięczający władzę Borysowi Jelcynowi. W następstwie "sprawy Jukosu" doszło także do istotnych przeobrażeń w stosunkach władza - wielki biznes, w wyniku których jego przedstawiciele stracili możliwość autonomicznego działania.

3. "Sprawa Jukosu" była katalizatorem fundamentalnych przemian w sektorze naftowym i szerzej - energetycznym Rosji i w rezultacie najważniejszym elementem procesu jego reorganizacji, który doprowadził do zwiększenia roli władzy i przywrócenia jej przedstawicielom dominującej pozycji w tym sektorze.

4. Polityka Kremla wobec sektora naftowego zaczęła się radykalnie zmieniać po wyborach prezydenckich 2004 roku, co było bezpośrednim skutkiem ataku na Jukos, ale do pewnego stopnia również jedną z jego przyczyn. Po wyborach można było obserwować działania zmierzające do stworzenia kontrolowanej przez władzę narodowej kompanii naftowej. Początkowo miała ona powstać w wyniku fuzji Gazpromu i Rosniefti, a kiedy nie doszła ona do skutku z powodu partykularnych ambicji poszczególnych grup w elicie kremlowskiej, mających interesy w sektorze energetycznym, podjęto próbę jej utworzenia na bazie Rosniefti. W każdym z tych wariantów warunkiem sine qua non zbudowania takiego koncernu było zniszczenie Jukosu, gdyż mógł on powstać tylko w oparciu o jego aktywa lub ich znaczną część.