Ukraina po pomarańczowej rewolucji - co zmieniło się w postawach i wartościach społeczeństwa

Na przełomie roku 2004 i 2005 na Ukrainie miały miejsce wydarzenia określane wspólną nazwą "rewolucji pomarańczowej", w której zaangażowała się niezwykła z punktu widzenia najnowszej historii Ukrainy liczba osób. Były to wydarzenia na tyle spektakularne, że warto zadać sobie pytanie o ich wpływ nie tylko na bieżące nastroje panujące w społeczeństwie ukraińskim, ale także na prezentowane postawy i podzielane przez mieszkańców Ukrainy wartości, ważne dla kształtu systemu politycznego w tym kraju. Z tego punktu widzenia interesujące są przede wszystkim zagadnienia związane z tożsamością narodową i oceną historii, przywiązaniem do państwa i poczuciem wspólnoty narodowej, preferencje dotyczące systemu politycznego, funkcjonowania gospodarki, a także kierunku polityki zagranicznej Ukrainy.

Niniejszy tekst jest raportem z badań przeprowadzonych na Ukrainie na przełomie roku 2005 i 2006. Badania te składały się z dwóch etapów - sondażu opinii publicznej oraz wywiadów pogłębionych z przedstawicielami ukraińskich środowisk opiniotwórczych. Sondaż został zrealizowany w listopadzie 2005 roku przez Kijowski Międzynarodowy Instytut Socjologii na ogólnokrajowej próbie liczącej 2026 respondentów, reprezentatywnej dla dorosłej ludności Ukrainy. Wywiady pogłębione były przeprowadzane od listopada 2005 do połowy stycznia 2006 przez współpracowników Ośrodka Studiów Wschodnich. Respondentami byli głównie działacze organizacji pozarządowych, dziennikarze, przedstawiciele władz lokalnych, politolodzy i pracownicy naukowi z: Łucka, Tarnopola, Lwowa, Iwanofrankowska, Czerniowców, Kijowa, Odessy, Zaporoża, Chersonia, Charkowa, Sum, Doniecka, Łuhańska, Dniepropietrowska oraz Autonomicznej Republiki Krym. Wnioski płynące z wywiadów miały zasadniczo za zadanie zilustrowanie i dokładniejsze zrozumienie tendencji, które pokazały dane sondażowe. Pojawiły się tam jednakże również nowe wątki i poglądy, których wpływ i stopień rozpowszechnienia w społeczeństwie będzie wymagał dalszych badań.
W analizach porównawczych wykorzystano także inne dane z badań socjologicznych przeprowadzanych na Ukrainie:

• Badanie z przełomu 1999 i 2000 roku w ramach międzynarodowego projektu European Values Study ;
• Badanie z 2001 roku przeprowadzone dla Instytutu Spraw Publicznych przez firmę SOCIS;
• Badanie z 2003 roku przeprowadzone dla Fundacji im. Stefana Batorego przez Kijowski Międzynarodowy Instytut Socjologii.

Raport składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej omówiono zagadnienia dotyczące przywiązania Ukraińców do swego kraju i pojmowania przez nich własnej tożsamości. W tej części znajduje się też analiza stosunku do różnych ważnych wydarzeń z historii Ukrainy, gdyż kwestia ta jest silnie powiązana z postawami wobec państwa i narodu. Druga część dotyczy preferencji politycznych, postaw wobec demokracji jako typu porządku politycznego oraz wobec gospodarki opartej na zasadach wolnorynkowych. Trzecia część poświęcona jest poglądom Ukraińców na miejsce Ukrainy pośród innych krajów europejskich. Przedstawiono tam preferencje dotyczące polityki zagranicznej, planów integracyjnych oraz związane z nimi nadzieje i obawy.