Chiny wobec rosyjskiej interwencji w Syrii

Współpraca: Jakub Jakóbowski

Chiny pozytywnie zareagowały na rosyjską interwencję wojskową w Syrii. Władze chińskie uznały ją za element walki z terroryzmem, podkreślając, że Rosja działała na zaproszenie rządu syryjskiego. Jednocześnie przedstawiciele władz ChRL wskazywali, że konflikt syryjski nie może zostać rozwiązany metodami wojskowymi i niezbędny jest kompromis polityczny.

W informacjach i komentarzach chińskich mediów dominowało kilka głównych wątków. Rosyjska operacja została przedstawiona jako strategiczna porażka Zachodu i fiasko unilateralnej polityki USA. Wielu chińskich obserwatorów uznało interwencję Rosji za adekwatną odpowiedź na prowadzoną ich zdaniem przez Zachód politykę „podwójnych standardów”, poprzez którą państwa zachodnie same przyczyniły się do powstania tzw. Państwa Islamskiego. Chińskie media wskazują, że Rosja odniosła szereg korzyści z operacji w Syrii: obroniła swoje interesy na Bliskim Wschodzie, wzrósł jej prestiż międzynarodowy oraz wyszła z częściowej izolacji, w jakiej znalazła się w stosunkach z Zachodem od czasu wojny z Ukrainą. Jednocześnie komentatorzy chińscy są podzieleni w ocenie wpływu rosyjskiej interwencji na relacje rosyjsko-zachodnie. Część dostrzega perspektywę zbliżenia Rosji z Zachodem, część zaś widzi ryzyko dalszych napięć.

Stanowisko Pekinu wobec rosyjskiej interwencji stanowi wypadkową globalnych i regionalnych interesów ChRL. W sytuacji narastających napięć w stosunkach chińsko-amerykańskich Rosja bierze na siebie ciężar otwartej rywalizacji ze Stanami Zjednoczonymi. W kontekście chińskich interesów na Bliskim Wschodzie rosyjska interwencja pozwala Pekinowi ustawić się w pozycji jedynego neutralnego aktora w konflikcie syryjskim i potencjalnego mediatora. Dodatkowym motywem pozytywnej oceny przez Pekin rosyjskiej interwencji jest promocja chińskiej wizji światowej walki z terroryzmem. Chiny propagują konieczność jedności w tej kwestii, co ma służyć legitymizacji polityki prowadzonej przez nie w Xinjiangu.

Pozytywne reakcje oficjalne

Oficjalne reakcje chińskich władz na interwencję Rosji w Syrii są nieliczne i w większości przypadków pochodzą od przedstawicieli chińskiego MSZ. Z kolei chińskie media często ograniczają się do przekazywania suchych informacji o charakterze agencyjnym oraz w dużym stopniu bazują na źródłach rosyjskich. W konsekwencji niewielka jest liczba komentarzy i analiz, zwłaszcza odnoszących się bezpośrednio do konsekwencji rosyjskiej interwencji dla Chin i chińskich interesów.

Od początku rosyjskiej interwencji w Syrii przedstawiciele chińskich władz podkreślali jej legalny charakter i fakt, że Moskwa podjęła działania zbrojne na prośbę rządu syryjskiego. Uznano rosyjską interwencję za element walki z terroryzmem, a działania zbrojne za mające na celu zwalczenie terrorystycznych i ekstremistycznych sił w Syrii[1]. Wskazano także na zgodność rosyjskich działań z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ, wzywającą do zwalczania Państwa Islamskiego.

Jednocześnie przedstawiciele chińskich władz podkreślali, że niezbędne jest rozwiązanie polityczne konfliktu syryjskiego z udziałem wszystkich stron[2]. Takie stanowisko w praktyce zbiegało się ze stanowiskiem Moskwy i było poparciem dla włączenia Baszara al-Asada w proces pokojowy.

Za najsilniejszy wyraz poparcia dla Rosji i jej roli w konflikcie syryjskim należy uznać komentarz rzecznika chińskiego MSZ po zestrzeleniu przez Turcję rosyjskiego samolotu Su-24. Stwierdził on, że rosyjski samolot został zestrzelony w trakcie pełnienia misji antyterrorystycznej w Syrii i określił zestrzelenie jako „stratę dla kampanii antyterrorystycznej przeciwko Państwu Islamskiemu”[3].

W komentarzach dotyczących rosyjskiej interwencji przedstawiciele chińskich władz kładli nacisk na konieczność koordynacji i współpracy w ramach koalicji antyterrorystycznej. Towarzyszył temu sprzeciw wobec podwójnych standardów stosowanych przez państwa zachodnie. Takie stanowisko należy zinterpretować jako apel o postrzeganie interwencji Rosji jako części ogólnoświatowej walki z terroryzmem. Chiny deklarowały także poparcie dla propozycji Moskwy ustanowienia jednolitego frontu pod egidą ONZ w walce z terroryzmem[4].

 „Cios dla Zachodu”…

Chińscy komentatorzy interpretują rosyjską interwencję w Syrii przede wszystkim jako dowód strategicznej porażki Zachodu, w największym stopniu Stanów Zjednoczonych – zarówno w skali globalnej, jak i regionalnej. Ich zdaniem oznacza ona porażkę amerykańskiego unilateralizmu i tym samym staje się bezpośrednim dowodem wyłonienia się wielobiegunowego porządku międzynarodowego[5]. Zarazem interwencja Rosji jest w ich ocenie próbą powrotu na arenę międzynarodową, która wywołuje niepokój USA, gdyż stanowi wyzwanie dla amerykańskiego przywództwa. Realizowana od czterech lat w regionie strategia USA załamała się, zaś amerykańska pozycja i prestiż w oczach sojuszników obniżyły się[6]. Jak argumentują chińscy komentatorzy, rozwój sytuacji w Syrii wskazuje, że „Ameryka nie jest już największa w rodzinie”[7]. Niektórzy autorzy podkreślają, iż Waszyngton obawia się stabilizacji sytuacji w Syrii i dlatego krytycznie ocenia rosyjską interwencję[8]. USA i Zachód zostały zaskoczone interwencją, rozpoczęły więc krytykę (pozbawioną silnych argumentów), która sprowadzała się do nazwania interwencji dużym błędem[9].

Jednocześnie chińscy obserwatorzy uznają, że rosyjska kampania antyterrorystyczna jest słuszną odpowiedzią na podwójne standardy w polityce państw zachodnich wobec kwestii terroryzmu. Obecna sytuacja wynika bowiem w opinii chińskich obserwatorów z rozpętania przez Zachód wygodnej wojny zastępczej na terytorium Syrii. Obecnie to Zachód musi „wypić piwo, które sobie nawarzył” i zmierzyć się z konsekwencjami konfliktu, czyli m.in. rosnącą falą migracji i walką z Państwem Islamskim[10]. Większość autorów uznaje Zachód za współwinny wyłonienia się Państwa Islamskiego i współodpowiedzialny za wzrost znaczenia sił ekstremistycznych na Bliskim Wschodzie[11]. Argumentują oni, że podczas gdy państwa zachodnie wspierają grupy ekstremistyczne, Rosja nie dzieli frakcji w Syrii na „dobrych terrorystów i złych terrorystów”[12]. Ponadto, ataki USA przeciwko Państwu Islamskiemu, w przeciwieństwie do działań rosyjskich, nie posiadają prawnej autoryzacji ze strony RB ONZ[13].

…i seria korzyści dla Rosji

Większość chińskich komentatorów wskazuje na korzyści, jakie Rosja odniosła, angażując się zbrojnie w konflikt syryjski. Zgodnie uznają oni, że Rosja w Syrii odnosi dużo większe sukcesy militarne niż państwa zachodnie[14]. USA nie zdołały dotychczas wiele zdziałać, UE potrzebuje zmian na Bliskim Wschodzie ze względu na uchodźców[15]. Rosja zaś nie tylko wzmocniła Baszara al-Asada, ale też osłabiła Państwo Islamskie oraz zmusiła je do militarnego odwrotu[16].

Zdaniem chińskich ekspertów Rosja – stając po stronie Asada – broni swoich strategicznych interesów, m.in. obecności politycznej i militarnej na Bliskim Wschodzie. Wskazuje się, że Syria jest ostatnim sojusznikiem Rosji w regionie i na jej terytorium znajduje się jedyna rosyjska baza wojskowa poza obszarem poradzieckim[17]. Według innych ocen działania Rosji są reakcją obronną wobec presji państw zachodnich na wyparcie Rosji z Bliskiego Wschodu. Jednoznacznie ocenia się przy tym, że pozycja Rosji na Bliskim Wschodzie uległa wskutek interwencji znacznemu wzmocnieniu. Zdaniem chińskich obserwatorów, Rosja wraca na Bliski Wschód po tym, jak USA po 2003 roku ją stamtąd wypchnęły[18]. Posunięcia Władimira Putina znacznie zwiększyły poparcie dla Rosji na Bliskim Wschodzie, czego przykładem są prorosyjskie manifestacje organizowane w Syrii i Iraku[19].

Chińscy komentatorzy podkreślają także, że Państwo Islamskie stanowi bezpośrednie zagrożenie dla Rosji. Interwencja jest ich zdaniem odpowiedzią również na wyzwania wewnętrzne – Państwo Islamskie zostało zasilone przez wielu muzułmanów z Kaukazu i Azji Centralnej[20]. Putin chce przykładnie ukarać Państwo Islamskie w celu zastraszenia działających w Rosji organizacji terrorystycznych[21].

Chińscy komentatorzy wskazują także, że kampania w Syrii przyczyniła się do wzrostu prestiżu Rosji na arenie międzynarodowej. Rosja zademonstrowała możliwości działania mimo głębokiego kryzysu, który ją dotyka[22]. W chińskiej opinii sukces interwencji „nie daje spokoju” USA i Europie. Nie tylko podkreśla on bowiem nieefektywność dotychczasowych działań Zachodu, ale czyni Rosję liderem walki z terroryzmem. Zdaniem chińskich autorów USA i Europa mają związane ręce, więc wyrażają zazdrość i wściekłość na różne sposoby – oskarżając Rosję o uderzenia w umiarkowaną opozycję w Syrii i fabrykując informacje na temat interwencji[23]. Według nich Rosja ewidentnie osiągnęła „moralną wyższość” w światowej walce z terroryzmem, zyskując międzynarodowe uznanie.

Zarazem chińscy komentatorzy przyznają, że rosyjska interwencja jest niewystarczająca do zakończenia konfliktu i niezbędne jest rozwiązanie polityczne[24]. Ich zdaniem interwencja nie odwróci losów syryjskiej wojny domowej, gdyż żadna ze stron nie może samodzielnie rozwiązać kryzysu i musi odwoływać się do pomocy społeczności międzynarodowej.

Sporne oceny stosunków Rosji z Zachodem

Chińscy komentatorzy pozostają podzieleni w kwestii konsekwencji interwencji rosyjskiej dla stosunków Rosja – Zachód. Zdaniem części z nich Rosja stworzyła warunki dla poprawy relacji z Zachodem. Interwencja w Syrii może być szansą na „przełamanie oblężenia” dyplomatycznego, wznowienie stosunków z Zachodem i odzyskanie „pozycji moralnej słuszności”, którą Rosja utraciła po aneksji Krymu i konflikcie o Ukrainę[25]. Wspólna walka z Państwem Islamskim otwiera drogę do współpracy Rosji z Zachodem w innych dziedzinach. Rosja zajęła aktywne i odpowiedzialne stanowisko, walcząc z ISIS i zabiegając o rozwiązanie polityczne. USA stają się natomiast bardziej skłonne do kompromisu. Wskazuje się również, że amerykańskie stanowisko dotyczące konieczności odsunięcia Asada od władzy nieco słabnie, co oznacza stopniowe przechylenie szali zwycięstwa na stronę Rosji[26].

Z drugiej strony chińscy autorzy ostrzegają przed możliwym wzrostem napięcia, zwłaszcza na tle prowadzonych przez Rosję i Zachód operacji militarnych. Interwencja rosyjska jest bowiem interpretowana także jako rozgrywka rosyjsko-amerykańska[27]. Z uwagi na różnice między Rosją i Zachodem co do roli, jaką  Asad ma odgrywać w walce z Państwem Islamskim i zakończeniu wojny, część autorów uznaje, że interwencja rosyjska nasili rywalizację między obiema stronami[28].

Korzyści dla Chin z rosyjskiej interwencji

Zajęcie przez Pekin pozytywnego względem rosyjskiej interwencji stanowiska należy tłumaczyć dwojako: korzyściami, jakie Chiny mogą odnieść w skali globalnej oraz ograniczonymi interesami w Syrii i na obszarze opanowanym przez tzw. Państwo Islamskie.

Rosja bierze na siebie odium głównego geopolitycznego rywala Stanów Zjednoczonych, a zarazem tworzy precedensy, z których Chiny będą mogły korzystać w przyszłości. Poprzez zbrojne zaangażowanie w Syrii Moskwa poważnie komplikuje amerykańską politykę bliskowschodnią i osłabia globalną pozycję USA. Rosyjska interwencja przynajmniej częściowo odciąga uwagę Waszyngtonu od narastających od kilkunastu miesięcy napięć w stosunkach chińsko-amerykańskich. Ponadto, na tle rosyjskiego interwencjonizmu (Ukraina, Syria) Chiny mogą prezentować się jako umiarkowany i odpowiedzialny aktor.

Z perspektywy chińskiej polityki wobec Bliskiego Wschodu, interwencja Rosji pozwala Pekinowi prezentować się jako jedyna niezaangażowana strona. Konflikt syryjski wciąga rosnącą liczbę graczy, dla których stał się on wojną zastępczą. Chiny tymczasem nie chcą obalić Asada (jak Stany Zjednoczone), nie chcą osłabić Iranu (jak Arabia Saudyjska), nie zależy im na bazach wojskowych (tak jak Rosji). Strona chińska zaproponowała zwołanie trzeciej konferencji pokojowej w Genewie[29] oraz zaprosiła do Pekinu przedstawicieli rządu i opozycji syryjskiej. Jako wzorzec dla rozwiązania konfliktu Chiny przywołują sposób rozstrzygnięcia kryzysu wokół ambicji nuklearnych Iranu, zgodnie z którym wszystkie mocarstwa powinny działać wspólnie.[30]

Popierając rosyjską interwencję, Chiny podkreślają międzynarodowy wymiar globalnej wojny z terroryzmem, próbując włączyć w nią prowadzoną przez siebie politykę twardej ręki w Xinjiangu. Chiny próbują ukazać podobieństwo między organizacjami ujgurskich separatystów i zwalczanym przez Rosję Państwem Islamskim. Ma to zwiększyć legitymizację wzmożonej kontroli ludności zamieszkującej Xinjiang, a jednocześnie obnażyć  „politykę podwójnych standardów Zachodu”, który uznaje rządową operację policyjną w prowincji za prześladowanie mniejszości.