Rok Putina
Objęcie przez Władimira Putina władzy w Rosji miało przynieść, jak powszechnie oczekiwano, poważne zmiany w sferze politycznej i gospodarczej. Tymczasem w pierwszym roku jego prezydentury podjęte zostały głównie działania zmierzające do umocnienia władzy prezydenta i kształtowania instrumentów kontroli nad sytuacją w kraju. Osiągnięto w tej dziedzinie umiarkowany sukces, zmniejszając polityczną rolę ośrodków stanowiących dotychczas hamulce dla władzy prezydenckiej. Nadal jednak istnieje szereg czynników ograniczających wpływ Kremla na sytuację w Rosji.
Spośród wielu deklarowanych wcześniej ambitnych reform w sferze politycznej, społecznej i gospodarczej zrealizowano do tej pory jedynie nieliczne, dotyczące głównie sfery administracyjnej i fiskalnej. W drugiej połowie roku zaznaczył się spadek dynamiki procesu reform i widoczny był brak konsekwencji władz w podejmowanych działaniach. Było to spowodowane między innymi obiektywnymi trudnościami i ogromną złożonością reform. Ważnym czynnikiem była jednak także niejednolitość centralnego aparatu władzy, podzielonego na nieformalne grupy o rozbieżnych niekiedy interesach i odmiennych wizjach rozwoju kraju oraz niedostatek woli politycznej ze strony kluczowych decydentów z prezydentem Putinem na czele.
Narastały za to zagrożenia dla wolności słowa, rządów prawa i kształtowania w Rosji społeczeństwa obywatelskiego.
Aby osiągnąć deklarowane przez rosyjskie władze cele, a zwłaszcza przeprowadzić modernizację kraju i osiągnąć wysokie tempo wzrostu gospodarczego, które pozwoli na zmniejszenie dystansu dzielącego Rosję od najbardziej rozwiniętych państw świata i zapewnienie jej godnego miejsca na arenie międzynarodowej, konieczne byłoby podjęcie zdecydowanych działań. W szczególności przyciągnięcie zagranicznego kapitału poprzez przyśpieszenie niezbędnych reform, a szczególnie zainicjowanie reform strukturalnych zmniejszających między innymi zależność Rosji od koniunktury międzynarodowej, deregulacja gospodarki i ograniczenie (rozbudowanych i nieefektywnie realizowanych) opiekuńczych funkcji państwa. W polityce wewnętrznej rozwojowi sprzyjałoby zachowanie swobód obywatelskich, mechanizmów demokratycznych i stopniowe kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego (model "liberalny"). Alternatywą są kosmetyczne zmiany prowadzące do gospodarczej stagnacji, dalsze umacnianie kontroli państwa nad życiem społeczno-politycznym i gospodarczym. Władze reagowałyby na wzrost napięć społecznych próbą konsolidacji społeczeństwa w obliczu rzekomych wrogów zewnętrznych powodując wyraźny wzrost autorytaryzmu (model "zachowawczy"). Wydaje się, iż pomimo sprzyjających warunków politycznych i ekonomicznych: dobrej koniunktury gospodarczej i wysokiego społecznego poparcia dla prezydenta, władze nie zdecydowały się jeszcze na konsekwentną realizację modelu "liberalnego". Obecna polityka Kremla polega na lawirowaniu pomiędzy tymi opcjami: łączenia połowicznego autorytaryzmu (przy zachowaniu formalnych instytucji demokratycznych) z połowicznym liberalizmem gospodarczym. Kontynuacja takiej polityki i niekonsekwentna realizacja reform z czasem, wraz z pogorszeniem się koniunktury, może zepchnąć Rosję ku modelowi "zachowawczemu". Realizacja modelu "liberalnego" (przynajmniej w sferze gospodarczej) wciąż jest jeszcze możliwa, lecz wymagałaby głębokich zmian personalnych w aparacie państwowym, jego ideowo-programowego ujednolicenia, a także porzucenia przez Kreml imperatywu politycznego konsensu w realizacji reform oraz zaakceptowania związanych z nimi czasowych kosztów społecznych. Wiosna 2001 roku przyniosła co prawda próby przyśpieszenia wysiłków reformatorskich, a prezydenckie orędzie przez Zgromadzeniem Federalnym utrzymane było w duchu ostrożnego liberalizmu, jednak pytanie o wolę polityczną władz dla wprowadzania tych deklaracji w życie pozostaje nadal otwarte.
Minął rok od kiedy Władimir Putin został zaprzysiężony na prezydenta Federacji Rosyjskiej 7 maja 2000 r., pięć miesięcy po przejęciu obowiązków głowy państwa od Borysa Jelcyna. Skłania to do próby pewnego podsumowania zmian, jakie dokonały się w Rosji pod rządami nowego przywódcy.
Niniejszy tekst kreśli obraz reform wprowadzonych w życie przez rosyjskie władze w ciągu roku, a także wskazuje na te deklarowane wcześniej działania reformatorskie, które bądź to wprowadzane są z opóźnieniem, bądź też, nie zostały dotychczas rozpoczęte. Ocena dotyczy również sposobu wprowadzania reform.
Daje to podstawę do szerszego spojrzenia na główne kierunki zmian, jakie zarysowały się w Rosji w omawianym okresie, a będące zarówno wynikiem ogłaszanych reform, jak i rezultatem innych działań władz i procesów zachodzących w państwie.
