Rosyjska energetyka w przededniu reformy
Niniejsze opracowanie przedstawia w ogólnych zarysach dotychczasowe zasady funkcjonowania oraz stan obecny rosyjskiego sektora energetycznego na tle zmian, jakie się w nim dokonywały od początku lat 90. Tekst zawiera także omówienie założeń i dotychczasowych postępów reformy rosyjskiej energetyki, której projekt został przyjęty przez rząd FR w lecie 2001 r. Celem pracy nie jest ekonomiczna analiza tego projektu, lecz próba przedstawienia politycznych uwarunkowań i możliwych konsekwencji przemian w rosyjskiej energetyce. W końcowym fragmencie podejmujemy próbę oceny szans i zagrożeń realizacji obecnej koncepcji reformy.
TEZY
1. Sytuacja w sektorze energetycznym stanowi jeden z ważniejszych czynników decydujących o kondycji państwa rosyjskiego. Energetyka rosyjska dotuje inne gałęzie gospodarki i sektory nieprodukcyjne, a także umożliwia egzystencję energochłonnego przemysłu rosyjskiego. Energetyka jest też kredytodawcą najbardziej dochodowych gałęzi eksportowych, które wykorzystują swoje możliwości lobbystyczne, by uzyskać preferencyjne ceny energii.
2. Rosyjski rynek energetyczny jest ściśle regulowany zarówno na poziomie federalnym, jak lokalnym. Państwo i administracje regionów określają nie tylko taryfy, ale także rozmiary oraz sposoby dystrybucji energii. Decydujący o lokalnych cenach energii gubernatorzy traktują je jako narzędzie własnej polityki. Tania energia zapewnia szefom regionów popularność i poparcie polityczne zwłaszcza wielkich jej odbiorców - zakładów przemysłowych. Populistyczna polityka liderów regionalnych w tej dziedzinie jest przyczyną wielu lokalnych kryzysów energetycznych.
3. Przez lata ceny energii elektrycznej w ZSRR, a następnie w Federacji Rosyjskiej nie pokrywały kosztów jej produkcji i przesyłu. Od chwili powstania monopolu energetycznego RAO JES Rossii w 1992 r. wśród form rozliczeń za energię elektryczną dominowała wymiana naturalna (barter) i surogaty pieniężne. Udział gotówki w tych operacjach był minimalny. W latach 1999-2001, po objęciu kierownictwa koncernu przez rzecznika reformy monopolu Anatolija Czubajsa, po raz pierwszy po kilkunastu latach spadku wzrosło spożycie i produkcja energii elektrycznej w Rosji, a następnie prawie całkowicie wyeliminowano barter i surogaty pieniężne z rozliczeń energetycznych.
4. Skutkiem wielu lat prawie bezgotówkowej egzystencji rosyjskiej energetyki i wadliwego funkcjonowania rynku energetycznego jest pogłębiająca się degradacja infrastruktury i niewydolność sektora spowodowana jego chronicznym zadłużeniem oraz brakiem środków inwestycyjnych. Bez fundamentalnej reformy, która umożliwi napływ inwestycji, rosyjska energetyka już za kilka lat miałaby kłopoty z zaspokojeniem zapotrzebowania rodzimych odbiorców i stała się hamulcem wzrostu gospodarczego.
5. Restrukturyzacja monopolu energetycznego RAO JES Rossii i reforma rosyjskiej energetyki powinna być bardzo ważnym krokiem w planowanym przez Kreml programie modernizacji państwa. Najpoważniejszym hamulcem w jego realizacji jest bowiem nieefektywność tzw. monopoli naturalnych (RAO JES, Gazpromu i kolei), wynikająca z ich niewłaściwie określonej roli ekonomicznej - sponsora niewydajnej, anachronicznej gospodarki.
6. Projekt reformy sektora energetycznego, torpedowany przez wpływowe grupy interesów, nabiera coraz bardziej kompromisowego kształtu. Ogromny opór, jaki napotykają wszelkie próby restrukturyzacji sektora energetycznego opóĄnia jej realizację. Głównie dzięki determinacji kierownictwa RAO JES i wadze politycznej szefa monopolu Anatolija Czubajsa reforma mimo wszystko postępuje. Wiele czynników sprawia jednak, że jej przeprowadzenie, przynajmniej zgodnie z zaplanowanym harmonogramem, wydaje się mało prawdopodobne.
