Podsumowanie przemian polityczno-gospodarczych w pierwszej kadencji Władimira Putina

Tezy

1. Najważniejszym dokonaniem ekipy Władimira Putina w ciągu trzech lat jego kadencji jest zrealizowanie zmian legislacyjnych, które mogą stanowić bazę dla dalszych - bardziej szczegółowych - reform politycznych i gospodarczych. Jest to w pewnym stopniu powrót do zadań gospodarczych wytyczonych przez ekipę reformat o rów na początku lat 90. Konflikty Kremla z władzą ustawodawczą uniemożliwiły wówczas ich realizację.

2. Wprowadzane za kadencji Putina reformy polityczne zmierzały przede wszystkim do zwiększenia kontroli Kremla nad życiem społeczno- -politycznym w Rosji. Cel ten został w dużej mierze zrealizowany. W efekcie z jednej strony doszło do wzrostu autorytetu i pozycji ośrodka prezydenckiego, z drugiej - do autorytaryzacji systemu politycznego w Rosji.

3. W sferze gospodarczej w ciągu ostatnich trzech i pół roku udało się m.in. przeprowadzić reformę ziemską (dopuszczającą do obrotu ziemią w Federacji Rosyjskiej), zmiany w sferze budżetowo-fiskalnej, w systemie emerytalnym. Rosja została skreślona z czarnej listy FATF i otrzymała status gospodarki rynkowej przyznany jej przez UE i USA. Równocześnie jednak naciski różnych, przeciwnych reformom, grup z otoczenia prezydenta, a także elit biznesowych i regionalnych sprawiły, że już na etapie formułowania bazy prawnej reformatorskie projekty często traciły swój liberalny wydźwięk i radykalizm. Z tego między innymi powodu przemiany, które zainicjowano w niemal wszystkich sferach rosyjskiej gospodarki, w wielu przypadkach okazały się niekonsekwentne i połowiczne. Problemy z ich wdrażaniem oraz powolne tempo reform strukturalnych nie pozwoliło na wzmocnienie sektorów nie surowcowych i na uniezależnianie się gospodarki Rosji od koniunktury na rynkach zagranicznych. Główne cele reformatorskiego projektu gospodarczego prezydenta Putina nie zostały więc zrealizowane.

4. Szczególnie istotne znaczenie dla obecnej sytuacji w Rosji miały także zmiany pozalegislacyjne podejmowane przez ośrodek prezydencki. Zmiany te nie miały podłoża prawnego i wynika- ły z nieformalnych działań podejmowanych lub inspirowanych przez władze. Na skutek tych działań prezydent uzyskał lojalną większość w parlamencie, doprowadził do wzrostu roli służb specjalnych w państwie, jednocześnie odbierając wielkiemu biznesowi bezpośredni wpływ na decyzje polityczne Kremla. Zmiany pozalegislacyjne doprowadziły również do ograniczenia wolności słowa i pluralizmu informacyjnego w Rosji.

5 . Wydaje się, iż proces reform zainicjowany przez prezydenta Putina nadal zależy przede wszystkim od wsparcia ze strony ośrodka prezydenckiego. Z tego względu kontynuacja reform w kolejnych latach będzie ściśle związana z pozycją Putina po prawdopodobnej reelekcji w marcu 2004 roku i jego polityczną determinacją kontynuowania zmian. Obok czynników wewnętrznych kluczowe znaczenie dla procesu reform będą miały ceny ropy naftowej na rynku światowym. Takie uzależnienie ogranicza szanse Rosji na realną modernizację w najbliższych latach.
 

Wstęp

Po dojściu do władzy w 2000 r. Władimir Putin przedstawił całościowy program społeczno-ekonomicznego rozwoju Rosji do 2010 r.1 Przygotowaniem tego programu zajął się zespół ekspertów ekonomicznych z Centrum Studiów Strategicznych (CSS) 2 pracujący pod przewodnictwem petersburczyka Germana Grefa. Mimo iż opracowany przez ekspertów dokument nigdy nie został przyjęty w całości, a tylko zatwierdzono jego główne założenia, to jednak od 2000 r. Krótko i średnio okresowe programy społeczno-gospodarcze rządu powstawały w oparciu o jego założenia.

Średniookresowym celem opracowanej strategii rozwoju Rosji do 2010 r. miało być przeciwdziałanie pogłębianiu się przepaści między Rosją i państwami rozwiniętymi, zaś w długoterminowej - odtworzenie i umocnienie pozycji Rosji jako jednego z liderów światowego wzrostu. Tym celom służyć miały reformy systemu władzy w Rosji, polityki społecznej oraz modernizacja gospodarki.

Celem niniejszego opracowania jest opis i analiza reform politycznych oraz społeczno-gospodarczych, a także zmian pozalegislacyjnych podjętych w okresie prezydentury Władimira Putina. Najprawdopodobniej przez półrocze, jakie pozostaje do wyborów prezydenckich, nowe działania reformatorskie nie będą inicjowane. Dlatego już teraz można podsumować zmiany, jakie dokonały się w polityce, gospodarce oraz sferze społecznej w pierwszej kadencji prezydenta Putina.
W części początkowej tekstu zamieszczono opis reform politycznych oraz gospodarczych, a także zmian nie mających podłoża legislacyjnego, które dokonały się w Federacji Rosyjskiej w ciągu ostatnich trzech i pół roku. W konkluzjach spróbowano podsumować realne dokonania ekipy Putina oraz odpowiedzieć na pytanie o perspektywy procesu reform i czynniki decydujące o jego kształcie.