Islam na obszarze postradzieckim

WSTĘP

Rozpad ZSRR 1991 r. zapoczątkował na obszarze byłego Imperium procesy transformacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Procesy te są również udziałem około 70 milionów muzułmanów zamieszkujących ten obszar. Znaczna część z nich żyje na pograniczu geograficznym i kulturowym wielkiej światowej cywilizacji islamu, dla której w ostatnich dekadach XX wieku islam stał się ideową podstawą burzliwych i częstokroć niebezpiecznych procesów politycznych, społecznych i kulturowych mających ogromne znaczenie międzynarodowe - zwłaszcza na Bliskim i Środkowym Wschodzie, choć po 11 września 2001 r. również daleko poza obszarem, na którym dominują muzułmanie.

Obszar postradziecki przeżywa burzliwy proces odrodzenia islamskiego zbiegającego się z procesem transformacji. W tym miejscu rodzą się pytania o charakter przemian zachodzących w islamie i społecznościach muzułmańskich na obszarze postradzieckim oraz perspektyw, jakie przemiany te stwarzają dla poszczególnych obszarów b. ZSRR, w tym dla ich stabilności, zwłaszcza w odniesieniu do regionów Azji Centralnej i Kaukazu.

Prezentowany poniżej Raport jest pierwszym etapem realizowanego w OSW projektu badawczego mającego odpowiedzieć na te pytania.
Głównym celem Raportu jest opis islamu w poszczególnych podmiotach Wspólnoty Niepodległych Państw i Federacji Rosyjskiej na tle sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej, która zdaniem autorów pozostaje w ścisłym związku z przemianami w islamie. Raport zawiera podstawowe informacje na temat historii, struktur organizacyjnych - formalnych i nieformalnych, zaplecza materialnego, wreszcie wstępną ocenę wpływu islamu na życie polityczne, społeczne i kulturalne na danym obszarze wraz z prognozami na przyszłość.
Podstawą opracowania Raportu są badania terenowe (Kirgistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan), literatura przedmiotu i prasa, zwłaszcza z obszaru WNP, doniesienia agencyjne. Taki dobór źródeł nie pozwala jednak na pełny i równomierny opis tematu. Różny jest stopień ich szczegółowości i wiarygodności w odniesieniu do poszczególnych zagadnień - dotyczy to szczególnie danych statystycznych, częstokroć manipulowanych przez władze lub nieaktualnych. Należy również pamiętać, że islam jest trudnym wyzwaniem dla elit politycznych na całym niemal opisywanym obszarze, co prowadzi do jego wybiórczego i tendencyjnego opisu w literaturze i mediach zależnie od intencji mającego demonizować lub bagatelizować problem. Autorzy Raportu są świadomi tych ograniczeń i traktują Raport jako pierwszy, niezbędny krok w refleksji o islamie na obszarze postradzieckim.